Bazı duygular vardır ki, günah ve ayıp sayılan şeyleri yapmamıza engel olur. Bunlardan birisi de sadece insanlara ait olan hayâ duygusudur. Hayâ, çekinmek ve utanmak demektir. Namusu muhafaza etmek ve haysiyetini korumaktır. Hayâ, kişinin her hususta haddini bilip, onu aşmaması şeklinde de tanımlanabilir. Gerek Allah’a gerekse insanlara karşı kendi konumunu muhafaza etmesi demektir.
Utanmak, normal insan ölçüleri için de yaşayan her millette, her zaman iyi görülmüş, tavsiye edilmiş, bu duygunun bulunmayışı büyük kusur sayılmıştır. İnsan; pek çok kötülükten, insanlardan utandığı için vazgeçer. İslam dini, insanın Allah’tan utanmasına değer verir. Peygamber efendimiz, Müminleri Hak Teâlâ’dan utanmaya davet etmiş, imanın şubelerinden birinin de utanmak olduğunu bildirmiştir.
Hayâ, imanın en mükemmel derecesidir. İnsanlığın zirvesi, hayatın süsü ve ziynetidir. Bu sayede insanlık huzur ve rahata erer. Hayâ, insanın kuvvetli bir imana sahip olduğunu gösterir. Çünkü hayâ, ancak inanan insanın vasfıdır. İnanmamış bir insan, utanmanın semtine bile uğramamıştır.
Aristo’ya sorarlar:
- Kadınlarda en çok hoşa giden şey nedir?
Aristo:
- Utandığı zaman yüzünde meydana gelen kızartıdır, cevabını verir.
Kadın… Çok garip bir mahlûk. Garipliği, elinden gelen varlık. Hayâ duygusu ile kızartamadığı yanağını boya ile kızartmakta…
Öyle bir zamanda yaşıyoruz ki, saygıdan yoksun, edep ve hayâdan nasibini almamış kişilerle bir aradayız. Bu durum günümüzün kanayan yarası olmakla beraber, gelecek nesiller için çıkmaz bir yol oluyor. Sorgulamaya ve eleştirmeye öncelikle kendimizden ve ailemizden başlamalıyız. Başkalarını eleştirip, yerden yere vuracağımıza, ben acaba Kuran ve sünnet ekseninde hayatımı sürdürebiliyor muyum, eşime ve çocuklarıma bu duyguyu aşılayabilmiş miyim, gibisinden sorulara cevap bulmadan kimseye bir şey deme hakkımız olmadığını bilmeliyiz. Herkes hesabını Allah’a verecek, Allah kimseye jandarmalık görevi vermedi.
Bir Hadis-i Şerifte “Utanmazsan dilediğini yap” buyuruyor. Bu hadis doğru anlaşılmalıdır. Hadiste(utanmadığı takdirde sana her şeyi yapmak mubahtır) manasında anlaşılmamalıdır. Çünkü bu şekilde bir anlayış hem Peygamber efendimizin maksadına uygun düşmez, hem de normal anlayış çerçevesinin hududu aşılmış olur.
Son olarak bizler kendimizi bilirsek, edep ve hayânın ne eşsiz bir duygu olduğunu kavrarsak, bunu da çevremize anlatırsak, inanıyorum ki bizler ve bizlerden sonra gelecek nesillere bu onurlu ve gururlu duyguyu aktarabiliriz.
Rabbim, iffet ve hayâ değerlerini hayatımıza yön veren değerler olarak kullanmamızı, hayasızlık ve iffetsizlikten uzak durmamızı nasip etsin. Yaşadığımız sürece önümüze iyi insanlar çıkarsın. Allah yar ve yardımcımız olsun…
HAKAN MERT DOĞAN
YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ
İLAHİYAT FAKÜLTESİ ÖĞRENCİSİ
